بررسی رابطه ی کهن الگوها با ناخودآگاهی فردی در هنر ایران (مورد مطالعه آثار سفالین دوره سلجوقی)

هنرسنتی، هنری است با ارزش های معنوی که در قالب کهن الگوها و اساطیر ِ نمادین برآمده از سنت و فرهنگ جامعه ی سنتی متجلی می گردد. این هنر دارای ارزش های کمال گرایانه، زیباشناسانه و عمل گرایانه نیز هست. خلق اثری که واجد چنین ارزش هایی باشد خود نیازمند شرایطی خاص است و گفته می شود که مضامین روحانی منشأ این هنرند، و این کهن الگوها هستند که از ناخودآگاهی جمعی تا بیان گری این مضامین ایفای نقش می نمایند. از سوی دیگر این اصل پذیرفته وجود دارد که در فرآیند آفرینش هنری سه بعد از روان انسان در کنار یکدیگر و توأمان دخیل هستند، این سه بعد شامل ناخودآگاهی فردی و جمعی و خودآگاهی است. با این پیش فرض ها پژوهش حاضر به طرح پرسشی اساسی با این مضمون پرداخته است که میزان تأثیر گذاری فردیت یا ابعاد فردی روان هنرمند در هنرهای سنتی که مملو از کهن الگوها هستند چگونه است؟ در این راستا برای دستیابی به مطالب عینی و مستند، به نقش و چگونگی اثر گذاری ناخودآگاهی فردی در«هنرسنتی سلجوقیان»که سرشار از نقوش نمادین کهن الگویی هستند و نقش فرد در آن ها به گونه ای متفاوت از دوره های قبل و حتی دوره های بعد بوده، پرداخته شده است. آثار سفالین و فلزی این دوره به عنوان مورد مطالعه مد نظر قرار گرفته اند. یافته های پژوهش از طریق روش تجزیه و تحلیل کیفی مورد ارزیابی واقع شده و ضمن مرور نظریات و تعاریف مختلف در باب هنرسنتی و تئوری های مرتبط با فرایند خلق هنری، تئوری های حوزه روانشناسی در باب ناخودآگاهی و خودآگاهی جمعی و فردی، به تحلیل نظری هریک پرداخته و از طریق استنباط و بعضاً استنتاج نتایجی حاصل شده است. از این قرار که: بنا بر ماهیت هر آفرینش هنری، در فرایند خلق هنر سنتی ناخودآگاهی جمعی و ناخودآگاهی فردی توأمان فعال بوده، بدین صورت که هنرمند سنتی برای بیان مفاهیم روحانی و معنا پردازی ویژه ی خود مسلماً سراغ کهن الگوها، اسطوره ها و نمادها می رود تا با زبانی همگانی به بیان معانی ای بپردازد که همیشه و همه جا آشنا و فهمیدنی باشد، لیکن عمل وی ضمن دارا بودن وجه عام وجه خاص نیز دارد و انگار بخشی از وجود خود را نیز در آن تنیده است، چنانکه گفته اند کار دست این ویژگی را دارد! در واقع هنرمند از طریق ناخودآگاهی فردی موفق به گزینش مفاهیم مورد نظر از میان هزاران کهن الگو شده تا خودآگاهی فردی که درصدد خلق اثری کارکردگرایانه است از آن بهره گرفته و فرمی دارای محتوا را خلق نماید. و چنین است که همه هنرهای سنتی با هم دارای اشتراکات و در عین حال وجوه تمایز و تنوع بسیارند.